رنگ پوست شما به میزان رنگدانه های پوستی (ملانین) بستگی دارد. ملانین نوعی پروتئین است که توسط نوع خاصی از سلول های پوستی به نام ملانوسیت ها تولید می شود. پوست بدن دائماً در حال تغییر است. سلول های جدید پوستی در لایه های زیرین ایپدرم تولید شده، به تدریج به لایه های بالایی پوست می رسند و در نهایت از بین می روند.
ملانوسیت ها در لایه های عمیق اپیدرم قرار دارند. در افراد رنگین پوست، ملانین بیشتری –نسبت به افراد سفید پوست- توسط ملانوسیت ها تولید می شود. عواملی مثل قرار گرفتن در معرض اشعه UV و التهاب، روی تولید ملانین تأثیر می گذارند. وجود تعداد زیاد ملانین در افراد رنگین پوست (پوست تیره) باعث می شود که پوست این افراد در برابر آسیب های ناشی از نور خورشید مقاوم تر باشد.
در حالی که در افرادی با پوست روشن (سفید پوست)، ملانین ها نمی توانند به خوبی از پوست در برابر نور خورشید محافظت کنند.
هایپرپیگمنتیشن چیست؟
هایپرپیگمنتیشن (لک های پوستی) به لک هایی گفته می شود که دارای رنگی تیره تر از پوست بدن می باشند. این لک ها می توانند روی هر نوع پوستی ایجاد شوند، اما معمولاً در افراد رنگین پوست رایج تر هستند.
انواع رایج هایپرپیگمنتیشن
رایج ترین انواع هایپرپیگمنتیشن عبارتند از:
لک های پیری ناشی از خورشید: این لک ها که لک های خورشیدی نیز نامیده می شوند، به صورت لک های کوچکی به رنگ قهوه ای تیره هستند. به طور کلی، لک های خورشیدی در قسمت هایی از پوست ایجاد می شوند که بیشتر در معرض آفتاب قرار دارند، مانند دست، صورت، گردن، بازو ها و …
ملاسما: لک های بزرگ تر و تیره ی پوستی، ملاسما نامیده می شوند. تحقیقات نشان داده است که علت ملاسما در زنان می تواند روش های پیشگیری از بارداری هورمونی یا HRT باشد.
هایپرپیگمنتیشن پس از التهاب: این لک ها پس از آسیب یا جراحات پوستی ایجاد می شوند. به عنوان مثال، ضایعات آکنه یا اگزما که منجر به لک های پوستی می شوند، در این گروه قرار دارند. هایپرپیگمنتیشن پس از التهاب، می تواند بعد از لیزر تراپی یا لایه برداری شیمیایی نیز اتفاق بیفتد.
علت هایپرپیگمنتیشن
دلایل زیادی برای ایجاد هایپرپیگمنتیشن وجود دارد، برخی از این دلایل عبارتند از:
اشعه UV: قرار گرفتن در معرض نور خورشید باعث تولید ملانین می شود. با وجود این که برنزه کردن (گرفتن حمام آفتاب) می تواند باعث تولید ملانین بیشتر و تیره تر شدن رنگ پوست شده و از آن در برابر آسیب های آینده ی نور خورشید محافظت کند؛ اما باید بدانید که قرار گرفتن بیش از حد در برابر نور خورشید، ممکن است باعث تشدید این وضعیت، تجمع رنگدانه ها و در نتیجه، ایجاد لک های تیره روی پوست شود.
بالا رفتن سن: با بالا رفتن سن تعداد ملانوسیت ها در پوست کاهش می یابد، اما اندازه ی این سلول ها افزایش پیدا می کند. همچنین، اپیدرم نازک شده و به همین علت، پوست نازک تر به نظر می رسد. این امر باعث شکنندگی و آسیب دیدگی پوست می شود.
هورمون ها: در پی دلایلی که به طور کامل مشخص نیست، ترکیب هورمون های استروژن و پروژسترون در کنار نور آفتاب، خطر هایپرپیگمنتیشن را بالا می برد. 10 الی 25 درصد زنانی که قرص ضد بارداری هورمونی مصرف می کنند و حدود 50 درصد زنان باردار دچار هایپرپیگمنتیشن می شوند.
PIH: هر چیزی که به پوست آسیب برساند و منجر به التهاب شود می تواند محرکی برای هایپرپیگمنتیشن باشد. علت این امر تأثیر مستقیم التهاب، در تولید ملانین است. گاهی اوقات، برای نامگذاری این گروه از اصطلاح درست تر «آریتمی پس از التهاب» (PIE) استفاده می شود. برای مثال نقاط کوچک قرمزی که بعد از کندن جوش و آکنه روی پوست می ماند -حتی پس از بهبودی کامل آکنه- منجر به هایپرپیگمنتیشن خواهد شد.
برخی از بیماری ها: هایپرپیگمنتیشن کلی تر می تواند به علت برخی از بیماری ها اتفاق بیفتد. البته، معمولاً رایج ترین نقاط تراکم رنگدانه ها در نواحی تحت فشار، چین و چروک ها و نقاط تا شدگی پوست (مثل زیر بغل) بیشتر می باشد. بیماری آدیسون منجر به پایین آمدن سطح کورتیزول و بالا رفتن سطح هورمون محرک آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) شده، که این هورمون محرک تولید ملانین می باشد.
دارو ها: بسیاری از دارو ها می توانند منجر به هایپرپیگمنتیشن شوند. مثل آنتی بیوتیک ها، دارو های ضد انعقاد، دارو های آنتی رترو ویروسی و مسکن ها.
نحوه ی پیشگیری از هایپرپیگمنتیشن
برای پیشگیری از ابتلا به هایپرپیگمنتیشن، همیشه از پوست خود در برابر آفتاب محافظت کنید. برای این کار باید از ضد آفتاب با کیفیت استفاده کنید. این ضد آفتاب باید دارای SPF 30 یا بیشتر بوده و دست کم 4 ستاره از 5 ستاره ی محافظت در برابر UVA را داشته باشد.
شما باید به نواحی که در معرض آفتاب قرار دارند کرم ضد آفتاب بزنید و هر 2 ساعت یا بعد از شنا آن را تمدید کنید. به خاطر داشته باشید هیچ کرم ضد آفتابی محافظت 100% در برابر نور خورشید را تضمین نمی کند. تنها راه چنین محافظتی، نبودن در معرض نور مستقیم آفتاب می باشد.
رعایت مواردی مثل استفاده از یک کلاه لبه پهن، ماندن در سایه و پرهیز از آفتاب مستقیم از 11 ظهر تا 3 بعد از ظهر، می تواند به محافظت از پوست شما کمک کند.از دراز کشیدن در زیر نور مستقیم آفتاب خودداری کنید.
تشخیص و درمان هایپرپیگمنتیشن
معمولاً تشخیص هایپرپیگمنتیشن یک تشخیص چشمی بوده و نیازی به هیچ آزمایشی نیست. اما در صورتی که متوجه هرگونه لک جدید، دانه های رنگی، یا هر تغییری در ضایعات پوستی شدید، بهتر است به پزشک عمومی خود مراجعه کنید. تعداد مبتلایان سرطان پوست (ملانوما) به طور روزافزون در حال افزایش می باشد. سالانه حدود 16000 بیمار جدید مبتلا به ملانوما در انگلستان شناسایی می شوند. ملانوما سریع تر از هر سرطان دیگری در جامعه رو به گسترش است.
بیشتر موارد هایپرپیگمنتیشن از علائم ملانوما نیستند، و علت آنها بیماری رایج تر ملاسما می باشد. زمانی که پزشک بیماری ملاسما را تأیید کرد، گزینه های درمان با شما مطرح خواهد شد. ممکن است در صورت نیاز، به یک متخصص پوست ارجاع داده شوید. بسیاری از این روش های درمانی هایپرپیگمنتیشن تنها با نسخه ارائه می شوند.
گزینه های درمانی عبارتند از:
◾هیدروکوئینون: هیدروکوئینون به عنوان مهار کننده ی آنزیم تیروسیناز -که برای تولید ملانین لازم است- عمل می کند. این دارو به صورت کرم موضعی در کشور انگلستان تنها با نسخه ارائه می شود. معمولاً هیدروکوئینون دو بار در روز به مدت 6 ماه باید استفاده شود. گاهی اوقات مصرف این کرم همزمان با استروئید های موضعی و رتینوئید ها تجویز می شود.
◾رتیتوئیدها: این ماده که از ویتامین A استخراج می شود به صورت یک کرم پوستی، با مهار آنزیم تیروسیناز و افزایش میزان بازیابی اپیدرمال پوست، باعث کاهش هایپرپیگمنتیشن شده و شرایط پراکندگی گرانول های رنگدانه را فراهم می کند. برخی از این دارو ها را بدون نسخه می توانید از داروخانه ها تهیه کند. برای سایر موارد آن نیاز به نسخه خواهید داشت.
◾استروئیدهای موضعی: کرم های استروئید دارای خاصیت ضد التهابی قوی بوده و برای هایپرپیگمنتیشن پس از التهاب تجویز می شوند. البته، استعمال این دارو در نواحی صورت و اطراف آن باید با احتیاط کامل انجام شود. زیرا عوارض احتمالی –مخصوصاً در استفاده ی طولانی مدت- می تواند وجود داشته باشد. برای استفاده از این روش همیشه با یک متخصص پوست مشورت کنید.
◾گلیکولیک اسید: این ماده که از شکر استخراج می شود، می تواند به عنوان یک ماسک لایه بردار شیمیایی، لایه ی بیرونی رنگدانه ای پوست را از بین ببرد. با وجود مؤثر بودن این روش، احتمال بازگشت هایپرپیگمنتیشن پس از این درمان وجود دارد.
ماسک های لایه بردار شیمیایی دیگری مثل سالیسیلیک اسید نیز می تواند تأثیر گذار باشند. البته، ماسک های شیمیایی عوارض احتمالی خطرناکی را در پی دارند. بنابراین، قبل از مصرف حتماً با پزشک مشورت کنید.
◾ویتامین C: این ویتامین با اختلال در عملکرد آنزیم تیروسیناز، منجر به کاهش هایپرپیگمنتیشن می شود. همچنین، ویتامین C یک آنتی اکسیدان قوی و ضد التهاب مؤثر است و معمولاً به صورت کرم ترکیب شده با هیدروکینون در دسترس می باشد.
◾N-استیل گلوکزامین: این آمینو اسید به عنوان پیش ساز هیالورونیک اسید و بازدارنده ی تیروسیناز شناخته می شود. N-استیل گلوکزامین معمولاً به صورت کرم های پوستی در کنار نیاسینامید (استخراج شده از ویتامین B3) در دسترس است. به طور کلی، حساسیت زا نبوده و شفافیت خوبی به پوست می دهد.
◾درمان با لیزر: در برخی موارد برای درمان هایپرپیگمنتیشن از لیزر تراپی استفاده می شود. اما معمولاً تا زمانی که درمان های موضعی امتحان نشده اند این روش پیشنهاد نمی شود.
◾آرایش پوششی: یک روش کارساز برای افرادی که می خواهند هایپرپیگمنتیشن خود را پنهان کنند –مخصوصاً در نواحی صورت، گردن و دست ها- استفاده از لوازم آرایش و گریم می باشد.
◾ترنکسامیک اسید (TA): اخیراً محبوبیت استفاده از این ماده برای درمان هایپرپیگمنتیشن افزایش چشمگیری داشته است. ترنکسامیک اسید معمولاً به صورت خوراکی برای زنانی که دچار پریود های بسیار سنگین می شوند -به منظور کنترل جریان قاعدگی- تجویز می شود.
با این وجود، TA به عنوان مهار کننده ی پلاسمین، باعث کاهش التهاب (که یکی از محرک های تولید ملانین است) می شود. چندین مطالعه نتایج امیدوار کننده ای را مبنی بر تأثیر این دارو بر درمان هایپرپیگمنتیشن ارائه داده اند. با این حال، شواهد بیشتری نیاز است.
هر چیزی که به پوست آسیب برساند و منجر به التهاب شود می تواند محرکی برای هایپرپیگمنتیشن باشد. علت این امر تأثیر مستقیم التهاب، در تولید ملانین است. گاهی اوقات، برای نامگذاری این گروه از اصطلاح درست تر «آریتمی پس از التهاب» (PIE) استفاده می شود.
برای مثال نقاط کوچک قرمزی که بعد از کندن جوش و آکنه روی پوست می ماند -حتی پس از بهبودی کامل آکنه- منجر به هایپرپیگمنتیشن خواهد شد.
