سالک (لیشمانیوز) یک بیماری انگلی است که توسط پشه خاکی های آلوده به تک یاخته لیشمانیا انتقال می یابد. سالک در بیش از 70 کشور در سراسر دنیا شیوع دارد و حدودا 12 میلیون نفر را مبتلا می کند. چندین نوع بالینی از بیماری سالک وجود دارد. تظاهرات بالینی عفونت، به گونه های لیشمانیا بستگی دارد که بسته به منطقه جغرافیایی و پاسخ ایمنی میزبان، متفاوت هستند.
انگل های عامل لیشمانیوز انسانی در نیوزلند، استرالیا، نواحی اقیاس آرام جنوبی یا قطب جنوب مشاهده نمی شوند. در ادامه مطلب، بهترین درمان بیماری سالک را برای شما توضیح خواهیم داد.
چه کسانی به سالک مبتلا می شوند؟
افراد در هر سنی که هستند، اگر که در مناطقی که پشه خاکی و گونه های لیشمانیا بومی زندگی می‌کنند ساکن باشند و یا به این مناطق سفر می‌کنند، در خطر ابتلا به سالک هستند. زندگی در مناطق روستایی و وقت گذراندن روی زمین یا نزدیک به آن این خطر را افزایش می دهد.
طبقه بندی و دلایل لیشمانیوز
بیش از 20 گونه انگل لیشمانیا وجود دارد که می تواند انسان ها را آلوده کند. این انگل ها از طریق نیش پشه خاکی های فلبوتومین انتقال پیدا می کنند. پشه خاکی حشره ریز (1.5-3 میلی متر) است که به طور فعال در سحر و غروب از خون تغذیه می کند. پشه خاکی ها در شکاف دیوارها، لانه های زیرزمینی، بسترهای برگی حیوانات و در مناطق گرمسیری زندگی می کنند. نیش این پشه ها بدون علامت بوده و معمولا مناطقی از بدن را نیش می زنندکه باز و در معرض باشد.
لیشمانیا چندین نوع بالینی شناخته شده دارد و تظاهرات آن ها به گونه تلقیح شده و بستگی به پاسخ ایمنی بدن میزبان دارد. مهم ترین تفاوت، میان گونه های آمریکایی و غیرآمریکایی لیشمانیا است، چرا که گونه های ویانیا که در آمریکا یافت می شوند، می توانند منجر به لیشمانیوز پوستی مخاطی شوند.
سالک پوستی:
لیشمانیوز پوستی معمولا در محل تلقیح رخ می دهد. تظاهرات و پیش آگهی، بسته به گونه درگیر متفاوت خواهد بود.
لیشمانیوز پوستی غیرآمریکایی:
خاورمیانه، آفریقای جنوبی، آسیا
لیشمانیا ماژور، لیشمانیا تروپیکا، لیشمانیا اینفانتوم، لیشمانیا دونوانی
نام های دیگر: زخم شرقی، جوش بغدادی، جوش دهلی، سالدانا، دانه حلبی، گرانولوم اندمیکوم.
لیشمانیوز پوستی آمریکایی:
آمریکای مرکزی و جنوبی
لیشمانیا مکزیکانا، لیشمانیا برزیلینسیس، لیشمانیای آمازونی
نام های دیگر: زخم شیکلرو، یوتا، زخم بائورو، یاز جنگلی، پیان بوی، بژوکو
لیشمانیوز پوستی مخاطی:
لیشمانیوز پوستی مخاطی یک نوع زیان بار از لیشمانیوز است که تنها در گونه های آمریکایی لیشمانیا (گونه های ویانیا) مشاهده می شود.
لیشمانیوز پوستی مخاطی آمریکایی:
آمریکای مرکزی و جنوبی
لیشمانیا برزیلینسیس، لیشمانیای گیانین
نام های دیگر: اسپوندیا
لیشمانیوز پوستی منتشر:
لیشمانیوز پوستی منتشر، یک تظاهر نادر است، که در نتیجه پاسخ ضعیف به انگل توسط میزبان، ایجاد می شود.
لیشمانیوز پوستی منتشر غیرآمریکایی:
اتیوپی، کنیا
لیشمانیا اتیوپیکا
لیشمانیوز پوستی منتشر آمریکایی:
آمریکای جنوبی
لیشمانیای آمازونی
لیشمانیای احشایی:
لیشمانیای احشایی، در نتیجه درگیری اعضا داخلی بدن ایجاد شده و معمولا در صورت عدم درمان کشنده است. این بیماری همچنین با نام کالاآزار یا تب دمدم خوانده می شود.
لیشمانیای احشایی غیر آمریکایی:
هند، اروپای جنوبی، چین، آفریقای شمالی، کنیا
لیشمانیا دونوانی، لیشمانیا اینفانتوم، لیشمانیا تروپیکا
لیشمانیوز احشایی آمریکایی:
آمریکای جنوبی و مرکزی
لیشمانیا شاگازی
لیشمانیوز پوستی پس کالاآزار:
لیشمانیوز پوستی پس کالاآزار، نوعی از لیشمانیوز پوستی است که ماه ها تا سال ها پس از درمان لیشمانیوز احشایی رخ می دهد.
لیشمانیوز پوستی پس کالاآزار غیرآمریکایی:
سودان، هند
لیشمانیا دونوانی، لیشمانیا اینفانتوم، لیشمانیا تروپیکا
لیشمانیوز پوستی پس کالاآزار آمریکایی:
آمریکای مرکزی و جنوبی
لیشمانیا شاگازی
لیشمانیوز راجعه:
لیشمانیوز راجعه یک نوع پوستی و نادر لیشمانیوز است، که در بیماران دارای پاسخ ایمنی خوب، رخ می دهد. این بیماری با نام لیشمانیوز لوپوسی نیز نامیده می شود.
لیشمانیوز غیرآمریکایی راجعه:
خاورمیانه، هند، اروپای جنوبی
لیشمانیا تروپیکا
لیشمانیوز راجعه آمریکایی:
آمریکای مرکزی و جنوبی
لیشمانیا برزیلینسیس
علائم بالینی بیماری سالک چیست؟
سالک پوستی
- لیشمانیوز پوستی شایع ترین نوع لیشمانیوز است.
- معمولا ضایعات منفرد هستند، اما ضایعات متعدد نیز رخ می دهند.
- ضایعه اولیه یک دانه قرمز کوچک است که به تدریج تا قطر 2cm بزرگ می شود.
- معمولا یک زخم مرکزی وجود دارد.
- زخم ها ممکن است مرطوب بوده و چرک ترشح کنند یا خشک و با دلمه پوسته دار باشند.
- زخم ها معمولا روی نواحی در معرض و باز پوست، به خصوص صورت و اندام ها ایجاد می شوند.
- دوره نهفتگی از نیش یک پشه مبتلا تا ایجاد ضایعه، بین 2 هفته تا 6 ماه متغیر است.
- ضایعات معمولا بدون درد بوده و خود به خود برطرف شده و یک جای زخم همراه با از دست رفتن بافت، برجای می ماند.
- زمان برطرف شدن زخم از دو ماه تا بیشتر از یک سال است.
- در ضایعات لنفی پوستی، ممکن است انتشار اسپورتریکوئید رخ دهد (به این معنی که ضایعات در طول عروق لنفاوی زیر پوست گسترش پیدا می کنند).
- بیماری ممکن است مزمن و طولانی شود و در افراد دارای نقص ایمنی، خطر انتشار وجود دارد.
سالک پوستی مخاطی
✔️ سالک پوستی مخاطی، معمولا پس از برطرف شدن خود به خودی یا درمان موضعی ضایعه پوستی اولیه رخ می دهد.
✔️ این نوع از سالک ممکن است در عرض ماه ها یا پس از چند سال رخ دهد.
✔️ ریسک ایجاد سالک پوستی مخاطی، پس از ایجاد ضایعه توسط لیشمانیا برزیلینسیس در طول زندگی، حدود 5% است.
✔️ ضایعات معمولا غشاهای مخاطی بینی و دهان را مبتلا می کنند، اما سطوح مخاطی چشم ها و مجاری تناسلی نیز ممکن است درگیر شوند.
✔️ در صورت عدم درمان زخم سطوح مخاطی و تخریب بافت های زیرین، می تواند رخ دهد.
✔️ ضایعات مخاطی معمولا دردناک بوده و دچار عفونت ثانویه می شوند. گاهی اوقات هم، منجر به سپسیس (عفونت خونی) می شوند.
✔️ این ضایعات می توانند منجر به بدشکلی های شدید شوند.
سالک پوستی منتشر
- سالک پوستی منتشر، یک حوزه خاص از بیماری است. گاهی اوقات از این واژه به نادرست برای توصیف لیشمانیوز پوستی گسترده یا چندتایی استفاده می شود.
- این نوع سالک در نتیجه عدم پاسخگویی به عفونت به دلیل کاهش ایمنی سلولی ایجاد می شود.
- به دنبال ضایعه سالک پوستی اولیه، ضایعات پوستی مسطح یا برآمده بدون زخم ایجاد می شوند.
- ضایعات ممکن است متعدد بوده و در تمام بدن گسترش پیدا کنند.
- این نوع معمولا به دنبال یک دوره عود یا پیشرفت ایجاد شده و اغلب به سختی درمان می شود.
سالک احشایی
✔️ سالک احشایی ارگان های داخلی از جمله طحال، کبد و گره های لنفاوی را درگیر می کند.
✔️ علائم و نشانه های آن شامل تب، کاهش وزن، لنفادنوپاتی (درگیری گره های لنفاوی)، هپاتومگالی (بزرگی کبد) و اسپلنومگالی (بزرگی طحال) شدید است.
✔️ آزمایشات ممکن است نشان دهنده، پان سایتوپنی (کاهش تمام سلول های خونی) و هایپرگاماگلوبولینمی (افزایش تولید ایمونوگلوبولین ها در بدن) باشد.
✔️ عوارض این بیماری شامل خونریزی گوارشی، تورم اندام ها، نارسایی حاد کلیوی و عفونت های باکتریایی ثانویه است.
✔️ ایجاد لکه و تیرگی گسترده، یک ویژگی تاخیری لیشمانیوز احشایی است؛ نام دیگر این بیماری کالاآزار است که از ریشه هندی و به معنای تب سیاه است.
✔️ سالک احشایی می تواند انواع مختلفی داشته باشد و از بیماری بدون علامت خود محدود شونده تا بیماری تهدید کننده حیات و بسیار شدید، متغیر است.
سالک پوستی پَس کالاآزار
- پس کالاآزار یک نوع پوستی از سالک است که یک عارضه لیشمانیوز احشایی است.
- پس کالاآزار ماه ها تا سال ها بعد از درمان لیشمانیوز احشایی رخ می دهد.
- عمده موارد این بیماری در سودان (تا 50%) و هند (تا 10%) رخ می دهد.
- ضایعات این بیماری دانه ها یا برآمدگی های سفت و یا نواحی کم رنگ شده هستند.
- این بیماری معمولا صورت، تنه و اندام ها را مبتلا می کند.
- مخاط دهان و ناحیه تناسلی نیز ممکن است درگیر شوند.
- پیش آگهی و درمان این بیماری بسته به محل درگیری متفاوت است: در بیشتر از 80% از بیماران سودانی، لیشمانیوز پوستی پس کالاآزار، خودبه خود و در عرض یک سال برطرف می شود، در حالی که در هند میزان برطرف شدن خود به خودی بسیار پایین تر است، در نتیجه درمان دارویی سیستمیک (غیرموضعی؛ تزریقی و …) زودتر مورد استفاده قرار می گیرد.
لیشمانیوز راجعه
✔️ لیشمانیوز راجعه در بیمارانی که دارای پاسخ ایمنی سلولی خوبی هستند رخ می دهد.
✔️ پس از برطرف شدن خود به خودی ضایعه اولیه، ضایعات جدیدی اطراف مرزهای جای زخم اولیه ایجاد می شود.
✔️ ضایعات معمولا سر باز کرده و سپس بهبود می یابند.
✔️ چرخه بیماری با یک دوره عود طولانی مدت، و معمولا پس از دهه ها ادامه پیدا می کند.
درمان سالک
بهترین درمان بیماری سالک چیست؟ در سالک پوستی، گزینه های درمانی بسته به این که ضایعه یا ضایعه ها پیچیده یا ساده محسوب شوند، متفاوت است. در لیشمانیوز پوستی غیرآمریکایی، در صورتی که ضایعات بزرگتر از 4cm ، چندتایی و همراه با انتشار از طریق لنف، پایدار (بیشتر از 6 ماه)، در افراد دارای نقص ایمنی، روی مفاصل، یا در نواحی حساس از نظر زیبایی باشند، پیچیده در نظر گرفته می شوند.
تمام موارد لیشمانیوز آمریکایی به دلیل ریسک لیشمانیوز پوستی مخاطی با گونه های ویانیا، باید پیچیده در نظر گرفته شوند. گزینه های درمانی برای ضایعات سالک پوستی شامل موارد زیر است:
- ترمیم خود به خودی (فقط ضایعات ساده)
- درمان های موضعی بدون آنتیموان
- کرایوتراپی
- گرمادرمانی
- درمان فوتودینامیک
- ایمیکوئیمود
- پارامومایسین موضعی ( که با نام آمینوزیدین نیز شناخته می شود)
- آنیتموان داخل ضایعه ای
- سدیم استیبوگلوکونات
- مگلومین آنتیمونیات
- درمان های سیستمیک بدون آنتیموان
- آمفوتریسین B
- میلتفوسین
- پنتامیدین
- داروهای ضدقارچ آزول: ایتراکونازول، فلوکونازول، کتوکونازول
- پارامومیسین
- زینک سولفات
- آلوپورینول
- آنتیموان سیستمیک (داخل وریدی یا داخل عضلانی)
- سدیم استیبوگلوکونات
- مگلومین آنتیمونیات
بیشتر موارد سالک پوستی ساده، خود به خود و بدون درمان برطرف می شوند، اما ممکن است ماه ها طول کشیده و منجر به ایجاد اسکار و جای زخم شوند. آنتیومونیال های سیستمیک (غیرموضعی)، اساس درمان ضایعات لیشمانیوز پوستی پیچیده، لیشمانیوز پوستی مخاطی، و لیشمانیوز احشایی هستند. این داروها را نمی توان خوراکی تجویز کرد و طول مدت درمان ممکن برای ضایعات مخاطی، ممکن است 28 روز طول بکشد.
درمان نیاز به بستری در بیمارستان داشته و خطر عوارض جانبی از جمله سمیت قلبی دارد. ضایعات ثانویه باید با داروی ضد میکروبی مناسبی درمان شوند. درمان های جراحی و لیزر تبخیرکننده نیز، برای ضایعات مناسب آن ها، مورد استفاده قرار می گیرند.
