هرپس سیمپلکس یا تبخال، یک بیماری شایع ویروسی است که به صورت تاول در یک نقطه ی خاص، ظاهر می شود. عموم مردم حداقل یک بار در طول زندگی خود به این ویروس مبتلا می شوند.
هرپس سیمپلکس اغلب توسط یک بیماری تب دار مانند سرماخوردگی، تحریک می شود و عود می کند، به همین علت است که معمولاً تبخال یا تاول تب نامیده می شود.
عامل تبخال چیست؟
تبخال از طریق یکی از دو نوع ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ایجاد می شود. HSV از خانواده ی هرپس ویروسان و از گونه ی ویروس های DNA دو رشته ای است.
- HSV نوع 1 عمدتاً عامل عفونت های دهان و صورت است.
- HSV نوع 2 عمدتاً عامل عفونت های تناسلی و مقعدی (آنوژنیتال) است.
با این وجود، هر نوع از این ویروس می تواند تقریباً هر ناحیه ای از پوست یا غشای مخاطی را تحت تأثیر قرار دهد.
بعد از بهبودی اولیه ی عفونت، HSV در ریشه ی پشتی عصب های نخاعی که گیرنده های حسی پوست هستند، به صورت نهفته باقی می ماند. در زمان عود کردن عفونت، ویروس در عصب های پوست یا غشاهای مخاطی تکثیر شده و باعث ایجاد ضایعه ی بالینی می شود.
HSV بعد از هر حمله و تا پایان عمر در حالت نهفته قرار می گیرد. ویروس تبخال می تواند در طی یک حمله وارد محیط های جدیدی از پوست شده و تاول هایی مانند محل اولیه ی عفونت، ایجاد کند.
چه کسانی به هرپس سیمپلکس مبتلا می شوند؟
حملات اولیه ی عفونت HSV نوع 1، عمدتاً در نوزادان و کودکان خردسال رخ می دهد. تقریباً تمام کودکان مناطق توسعه نیافته و شلوغ جهان تا سن 5 سالگی، به تبخال مبتلا شده اند. در مکان های کم جمعیت تر، شیوع بیماری کمتر است (مثلاً کمتر از نصف جمعیت). عفونت HSV نوع 2، عمدتاً پس از بلوغ رخ می دهد و از طریق رابطه ی جنسی منتقل می شود.
HSV از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با فرد مبتلا به تبخال فعال (که به مدت 7 تا 12 روز واگیر دارد)، منتقل می شود. حتی اگر فرد ناقل علائمی نداشته باشد، پیش می آید که ویروس از راه بزاق یا ترشحات تناسلی انتقال یابد؛ البته این موضوع به ندرت رخ می دهد، زیرا میزان انتشار ضایعه های غیر فعال، 100 الی 1000 برابر کمتر از زمانی است که این ضایعه ها فعال هستند. دوره ی کمون این ویروس 2 تا 12 روز است.
آسیب جزئی پوست، به جذب HSV به داخل آن کمک خواهد کرد. برای مثال:
- کسی که انگشت شست خود را می مکد، ممکن است ویروس را از دهان به انگشت خود منتقل کند.
- یک شخص از کادر بهداشت یا درمان، ممکن است دچار عفونت گوشه ی ناخن (پارونیشیا) شود.
- ممکن است روی یکی از گونه های یک بازیکن راگبی، چندین تاول رشد کند (اسکرامپوکس).
ویژگی های بالینی هرپس سیمپلکس کدام اند؟
تبخال اولیه
عفونت اولیه ی HSV می تواند خفیف یا بدون علامت باشد اما به نظر می رسد عفونت علامت دار، وخیم تر از نوع عودشده ی آن باشد. HSV نوع 2 بیشتر از HSV نوع 1 علامت دار است. HSV اولیه نوع 1، در کودکان بین 1 تا 5 سال اغلب به صورت ژنژیواستوماتیت ظاهر می شود.
علائم این بیماری عبارتند از: تب (که ممکن است بالا باشد)، بی قراری و ترشح بیش از حد بزاق، احساس درد هنگام آشامیدن و خوردن، بوی ناخوشایند دهان، متورم و حساس شدن لثه ها، تبدیل شدن تاول های ریز سفید رنگ به زخم‌های زرد رنگ روی زبان، گلو، کام و داخل گونه ها، بزرگ و حساس شدن موضعی غدد لنفاوی.
لازم به ذکر است که تب پس از 3 تا 5 روز پایین می آید و معمولاً در عرض 2 هفته بهبودی فرد کامل می شود.HSV اولیه نوع 2، معمولاً بعد از شروع فعالیت جنسی به صورت تبخال تناسلی ایجاد می شود. در صورت درمان نکردن این تبخال؛ تاول های دردناک، زخم ها، قرمزی و تورم به مدت ۲ تا ۳ هفته باقی می‌مانند و اغلب با تب و بیماری غدد لنفاوی کشاله ی ران حساس همراه هستند.
تبخال در مردان، اغلب پوست ختنه گاه، کلاهک و شفت آلت تناسلی را تحت تأثیر قرار می دهد. تبخال مقعدی در مردانی که با هم جنس خود رابطه ی جنسی دارند، بیشتر از افراد دگرجنس گرا شایع است. تبخال در زنان اغلب روی فرج و درون واژن آن ها به وجود می آید، که در بیشتر مواقع باعث دردناک یا مشکل کردن دفع ادرار می شود و همچنین عفونت دهانه ی رحم بر اثر تبخال، ممکن است به زخم حاد تبدیل شود.
عود کردن و بازگشتن HSV
ممکن است بعد از عفونت نخستین (علامت دار یا بی علامت)، هیچ وقت دیگر نشانه های بالینی این بیماری ظاهر نشوند. عفونت های عودکننده (مخصوصاً تبخال تناسلی نوع 2) زمانی شایع هستند که ایمنی بدن در برابر ویروس کافی نباشد.
تبخال می تواند با تحریک شدن توسط موارد زیر مجدداً عود کند:
- ضربه، جراحی یا انجام اقدامات جزئی در ناحیه ی درگیر شده
- عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید
- عوامل هورمونی (مخصوصاً قبل از قاعدگی)
در بسیاری از موارد، هیچ دلیل مشخصی برای این جوش ها و تبخال ها وجود ندارد. تاول های ریز در تبخال های عودکننده نسبت به تبخال های نخستین، کوچک تر و به هم نزدیک تر هستند. آن ها معمولاً به همان محل عفونت اولیه باز می گردند.
- HSV عودکننده نوع 1 می تواند در هر جایی، بیشتر از همه در صورت و مخصوصاً لب ها (تبخال لب) بروز پیدا کند.
- HSV عودکننده نوع 2 نیز می تواند در هر جایی بروز پیدا کند اما اغلب اندام تناسلی یا باسن را تحت تأثیر قرار می دهد.
یکی دو ساعت بعد از بروز تبخال ها، علائم خارش یا سوزش نیز شروع می شود. این تبخال ها در حالت عادی بین 7 تا 10 روز و بدون ایجاد جای زخمی بهبود پیدا می کنند.
لکه های سفید یا اسکار ممکن است در محل حملات مکرر HSV ایجاد شوند که در افراد رنگین پوست مشهودتر است.
هرپس سیمپلکس چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر از نظر بالینی تردیدی برای تشخیص HSV وجود داشته باشد؛ تاول های کوچک تازه را کشت می کنند یا از طریق پنبه ی آغشته به ویروس، تست PCR می گیرند. سرولوژی HSV اطلاعات چندانی به ما نخواهد داد، چرا که این ویروس در اکثر افراد مثبت است و نمی تواند در مورد ضایعه ی حال حاضر، نکات خاصی در اختیارمان بگذارد.
عوارض هرپس سیمپلکس چیست؟
عفونت چشم
تبخال ممکن است سبب متورم شدن پلک ها، ورم ملتحمه همراه با تاری دید و زخم سطحی قرنیه شود.
عفونت گلو
این عفونت ممکن است بسیار هم دردناک باشد و در بلع اختلال ایجاد کند.
اگزمای هرپتیکوم
در بعضی از بیماران، HSV ممکن است منجر به عفونت شدید و گسترده شود که به آن اگزمای هرپتیکوم می گویند. در این بیماری پوستی تاول های متعددی روی صورت یا جاهای دیگر ظاهر می شود و با تورم غدد لنفاوی و تب همراه است.
اریتم مولتی فرم
این بیماری پوستی، یک واکنش غیر معمول به تبخال است. بثورات اریتم مولتی فرم به صورت پلاک های متقارن روی دست ها، ساعد، پاها و ساق پا ظاهر می شود.
سیستم عصبی
اعصاب مغزی و صورت ممکن است دچار عفونت HSV شده و باعث فلج موقتی عضلات درگیر شود. به ندرت، پیش می آید که یکی دو روز قبل از عود مجدد تبخال، فرد درد عصبی داشته باشد. منژنیت نیز از عوارض نادر آن است.
عفونت فراگیر
عفونت منتشر یا زخم مداوم ناشی از HSV در بیماران ضعیف شده یا دارای نقص ایمنی (مانند عفونت HIV)، مسئله ای جدی است.
هرپس سیمپلکس چگونه درمان می شود؟
جوش های خفیف و بدون عارضه ی تبخال، نیازی به درمان ندارند. در صورت تمایل می توانید با یک پانسمان هیدروکلوئیدی روی تاول ها را بپوشانید. در صورت شدید بودن عفونت ممکن است نیاز به درمان با یک عامل ضد ویروسی داشته باشد.
داروهای ضد ویروسی مورد استفاده برای تبخال به همراه دوزهای معمول آن ها، عبارتند از:
- آسیکلوویر 200 میلی گرم، 5 بار در روز، به مدت پنج روز
- والاسیکلوویر 500 میلی گرم، دو بار در روز، به مدت پنج روز
- فامسیکلوویر 3×500 میلی گرم به صورت تک دوز
ممکن است برای بیماران مبتلا به نقص ایمنی، اگزمای هرپتیکوم یا تبخال منتشر، از دوزهای بالاتر و یا دوره های طولانی تر داروهای ضد ویروسی استفاده شود.
پماد آسیکلوویر یا پنسیکلوویر موضعی نیز ممکن است در صورت مصرف به موقع، حملات تبخال های عودکننده را کوتاه کنند.
آیا می توان از بروز تبخال جلوگیری کرد؟
قرار گرفتن در معرض نور خورشید، اغلب باعث ایجاد تبخال صورت می شود. بنابراین محافظت در برابر آفتاب با استفاده از کرم های ضد آفتاب با فاکتور حفاظتی بالا و اقدامات دیگر، حائز اهمیت است. داروهای ضد ویروسی به محض رسیدن به پوست یا غشاهای مخاطی، تکثیر HSV را متوقف می کنند اما نمی توانند ویروس نهفته ی موجود در سلول های عصبی را ریشه کن نمایند.
به این ترتیب، آن ها مدت حملات را کوتاه کرده و از آن ها جلوگیری می کنند اما یک تک دوره مصرف دارو، نمی تواند از حملات آینده هم پیشگیری نماید. به همین دلیل ممکن است برای جلوگیری از حملات پی در پی، دوره های مکرر یا مداوم مصرف دارو تجویز شود.
